شروع كمر درد از30 سالگی
متخصصان ارتوپدی و فیزیوتراپیست‌ها می‌گویند در سال‌های اخیر، شایع‌ترین بیماری مفصلی كه به خصوص جوانان را درگیر كرده است، آرتروز و ساییدگی مفاصل است كه مخصوصا در زانو، گردن، كمر و ستون فقرات رایج شده است.
از این مهم‌تر این كه سن شیوع این بیماری‌ها كاهش پیدا كرده است؛ طوری‌كه یكی از بحث‌های عمده این متخصصان در كنگره فیزیوتراپی امسال نیز همین بود كه تا حدود 20 سال قبل، اكثر افرادی كه برای درمان دردهای عضلانی اسكلتی به درمانگاه‌های فیزیوتراپی و ارتوپدی مراجعه می‌كردند، افراد بالای 55 تا 60 سال بودند و در واقع تخریب غضروف مفصلی در سنین بالا شروع می‌شد؛ ولی امروزه این سن به 30 سال كاهش پیدا كرده و پزشكان شاهد مراجعه بیمارانی با سنین 30 تا 50 سال با دردهای گردن، زانو، كمر و مفاصل مختلف به مراكز درمانی هستند.
مقصر؛ سبك زندگی
دكتر عباس رحیمی، دبیر هجدهمین كنگره فیزیوتراپی ایران، دلیل كاهش سن ابتلا به آرتروز و دردهای مفصلی را نحوه زندگی نامناسب و وضعیت كاری و شغلی افراد ذكر می‌كند و به همشهری می‌گوید: «بی‌تحركی در محیط های اداری و عدم فعالیت‌های فیزیكی در زندگی، از دلایل اصلی این بحران اجتماعی است.»
دكتر مصطفی نجاتیان، فیزیوتراپیست هم با اشاره به اینكه یكی از عوامل كاهش سن ابتلا به بیماری‌های مفصلی در ایران، اشكال در وضعیت حركتی به خاطر زندگی شهرنشینی است، می‌گوید: «نشستن، خوابیدن، نوع راه رفتن و نوع كفش انتخابی در میان مردم ما اصلا استاندارد نیست. این در حالی است كه حتی آموزش‌های لازم به افراد برای اصلاح كردن این سبك زندگی در كشور ما وجود ندارد. در كشورهای پیشرفته به همه افراد آموزش های لازم برای كار در اداره‌ها و... از طریق مجلات و بروشورهای مختلف داده می‌شود، ولی در ایران هیچكدام از این اقدامات صورت نمی‌گیرد.»
این فیزیوتراپ با بیان اینكه مسئله دیگر شیوع این بیماری‌ها، نداشتن فعالیت‌های ورزشی است، طوری كه كمتر از 10 درصد افراد جامعه به طور روزمره ورزش می‌كنند، ادامه می‌دهد: «در بسیاری از افراد هماهنگی میان عضلات وجود ندارد و این امر می‌تواند یا به علت عوامل ژنتیكی باشد یا به علت چاقی بیش از حد. همچنین تغذیه نیز از جمله عواملی است كه به خصوص در كودكان از وضعیت نابسامانی برخوردار است.
امروزه كودكان بجای خوردن آب، نوشابه مصرف می‌كنند. مصرف نوشابه به خاطر اسید فسفریك موجود در آن، جذب كلسیم را کاهش می دهد. لذا اگر هر روز از نوشابه استفاده شود، در سنین جوانی افراد به سرعت دچار بیماری‌های مفصلی می‌شوند. همچنین امروزه در بین كودكان به خصوص در مدارس، یا شیر عرضه نمی‌شود یا با كیفیت بسیار پایین عرضه می‌شود كه این امر خود زمینه را برای افزایش بیماری‌های مفصلی در جوانی آماده می‌كند.»
درد زانو، رایج ترین درد
به گفته متخصصان، به ازای هر یك كیلو اضافه وزن در سطح صاف، حدود 3 تا 5 برابر فشار بیشتری به زانو وارد می‌شود كه در مواقع بالا و پایین رفتن از پله این فشار 10 برابر می‌شود. همچنین شایع‌ترین دردهای مفاصل مربوط به كشكك زانوست كه در واقع استخوانی است كه داخل تاندون عضله چهار سر ران قرار گرفته و در هر خم و راست شدن زانو حدود 7 تا 8 سانتیمتر این استخوان روی زانو حركت می‌كند.
هرچه این حركت طبیعی تر باشد، مشكلات آن كمتر خواهد بود، ولی اگر در مسیر حركت كشكك روی زانو، مقداری انحراف به طرف داخل یا خارج وجود داشته باشد، باعث خراش غضروف یا نرم شدگی آن می‌شود كه موجبات درد و ناراحتی را در قسمت جلوی زانو فراهم می‌كند.
دكتر تركمان، متخصص زانو در این باره توضیح می‌دهد: «بیشترین دردهای زانو در افراد جوان، به خصوص خانم های جوان به وجود می‌آید و شایع ترین علتش یكی ضعف عضله چهار سر ران است كه این عضله به طور طبیعی در زنان ضعیف تر است و دیگری رعایت نكردن برخی اصول نشستن و برخاستن مثل دو زانو یا چهار زانو نشستن، یا از سطح شیب دار بالا رفتن به مدت طولانی، یا خم بودن زانو به مدت زیاد در نتیجه كارهای اداری است. البته از همه مهم تر ضعف عضله چهار سر ران است که نیاز به تقویت دارد.»
وی تصریح می‌كند: «البته یك سری ریز فاكتور وجود دارد كه باعث می‌شود آرتروز زودتر یا شدیدتر به وجود آید. این ریز فاكتورها شامل افزایش وزن و چاقی فرد است که ارتباط مستقیم با دردهای زانو دارد. علاوه بر آن انحراف زانو به شكل پرانتزی یا ضربدری موجب می‌شود كه وزن بدن به طور یكسان روی سطح زانو پخش نشود و یك طرف فشار بیشتری را تحمل كند و در نهایت این فشار باعث ساییدگی آن طرف مفصل می‌شود. البته انحراف از نوع پرانتزی در ایران بیشتر از ضربدری شایع است.»
بی‌تحركی درمان نمی‌كند
برخی از مردم به اشتباه تصور می‌کنند که صرفا با حذف فشار روی مفصل و ثابت نگه‌داشتن آن، مشکلشان حل می‌شود، در صورتی‌که به گفته متخصصان عدم تحرک مناسب، خود خطرات جدی مانند آرتروز مفصل را در پی دارد چرا که تغذیه مفصل از طریق تحرک صورت می‌گیرد.
دکتر محمد رضا هادیان دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران هم فشارهای طولانی و ثابت روی مفصل را مانند فشار روی یک اسفنج آغشته به آب می‌داند که در اثر فشار، آب خود را از دست می‌دهد و مفصل در این شرایط ، آماده ی تخریب می‌شود.
وی عادت‌های غلط در زندگی روزمره مانند نحوه نشستن به صورت چهار زانو و استفاده از توالت‌های ایرانی را از جمله موارد تشدید‌‌‌کننده آسیب به مفصل زانو ذکر کرده و می‌گوید: «عضلات در بدن همانند کمک فنرها در ماشین عمل کرده و مانع از ایجاد فشار روی اسکلت استخوانی و مفاصل بدن می‌شوند. برای همین تقویت عضلات چهار سر ران و عضلات پشت ران، هماهنگی در تقویت عضلات، کاهش وزن، تغذیه صحیح، تحرک مناسب و انجام ورزش‌های درست و حتی‌الامکان با نظارت متخصصین فیزیوتراپی و طب ورزش از جمله راه کارهای پیشگیرانه و درمانی مفصل زانو است.»
وی یکی از مهم ترین موارد پیشگیرانه و درمان آسیب‌های مفصل زانو را کاهش وزن می‌داند: «به عنوان مثال فشار وارد بر مفصل زانو در هنگام بالا رفتن از پله‌ها معادل 3 برابر وزن بدن و در هنگام پایین آمدن 7 تا 8 برابر وزن بدن است و این امر خود دلیل محکمی در کاهش وزن اضافی بدن برای حفظ سلامت مفاصل، به خصوص مفصل زانو خواهد بود.»
پیشگیری مهم‌تر از درمان
متخصصان بهترین راه درمان آرتروز را كاهش عوامل بوجود آورنده آن می‌دانند و توصیه می‌كنند افراد از دو زانو و چهار زانو نشستن و عادت به آن پرهیز كنند. همچنین افرادی كه مشكل زانو دارند، راه رفتن در سطح صاف را برنامه زندگی خود قرار دهند، چرا كه هیچ آرتروزی مانع راه رفتن افراد در سطح صاف نیست.
البته در موارد شدیدتر، درمان های دارویی و جراحی زانو هم از درمان های مفید و ضروری آسیب‌های مفصل زانو هستند. در عمل جراحی زانو كه رویه مفصلی تعویض می‌شود، در واقع مفصل مصنوعی برای فرد گذاشته می‌شود و درد تا حد زیادی كاهش می یابد.
سمیه شرافتی
*مطالب مرتبط:
ورزش باعث ایجاد آرتروز می شود؟
توصیه هایی برای مبتلایان به آرتروز زانو
تأثیر ورزش در التهاب مفاصل ( آرتریت)
